Czym jest zachowek i czy to groźne?

Z zachowkiem jest jak ze spalonym. Dalekie skojarzenie? Wcale nie! Któż z Was – szanowni Panowie – nie musiał kiedyś wyjaśniać tej, czy innej Pani, na czym tak właściwie polega spalony? Któż z Was – szanowni prawnicy – nie musiał tłumaczyć, czym jest zachowek?

Tak więc napiszmy to raz jeszcze.

Ustawodawca w celu zabezpieczenia członków najbliższej rodziny (zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy) przewidział w przepisach kodeksu cywilnego instytucję zachowku. W sytuacji, w której osoby wymienione powyżej nie otrzymały z majątku spadkowego, czy to w formie darowizny, powołania do spadku, czy zapisu należnej im części udziału spadkowego, mogą oni dochodzić należnych im środków od spadkobiercy w postępowaniu sądowym.

Proste prawda?

Zadajmy więc bardziej szczegółowe pytanie, nad którym głowił się ostatnio sam Sąd Najwyższy. Czy w przypadku, gdy cały majątek spadkowy niepodzielnie przeszedł na tylko jednego ze spadkobierców, pozostałe osoby uprawnione do dochodzenia od niego zachowku mogą zrzec się tego prawa?

Sąd Najwyższy wskazał, że choć z art. 1047 k.c. wynika, że „umowa o spadek” po osobie żyjącej jest co do zasady nieważna (oprócz pewnych wyjątków wyraźnie wskazanych w przepisach np. umowa o zrzeczenie się dziedziczenia) to dopuszczalne jest zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku pomiędzy przyszłym spadkodawcą i uprawnionym do zachowku spadkobiercą ustawowym. Umowa taka musi zostać zawarta pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego.

Powiecie, że to zupełnie akademicki problem. Przecież na wszelki wypadek lepiej się niczego nie zrzekać, choćby to coś nazywało się zachowkiem!

A jednak! Uchwała Sądu Najwyższego ma daleko idące konsekwencje dla kształtowania planów sukcesji przez spadkodawcę oraz jego spadkobierców. Dotyczy to w szczególności problematyki np. dziedziczenia przedsiębiorstwa. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Innymi słowy wszystkie rzeczy ruchome (np. urządzenia, materiały, wyroby, czy towar), nieruchomości oraz składniki niemajątkowe (np. znaki towarowe), za pomocą których prowadzona jest działalność gospodarcza składają się na pojęcia „przedsiębiorstwa”. Jeśli więc owo przedsiębiorstwo jest jedynym znaczącym składnikiem majątkowym wchodzącym w skład spadku i jednocześnie jest ono prowadzone wspólnie z jednym tylko spadkobiercą (np. zakład stolarski prowadzony przez ojca i syna) spadkodawca może chcieć je przekazać w całości konkretnemu spadkobiercy.

W świetle przytoczonej uchwały Sądu Najwyższego nasz przykładowy syn stolarza będzie mógł porozumieć się z pozostałymi członkami swojej rodziny w celu zachowania w całości zakładu stolarskiego dla siebie bez konieczności spłacania poszczególnych spadkobierców z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży stolarni.

Oczywistym pytaniem jest, jaki interes mają w tym pozostali spadkobiercy uprawnieni do zachowku i czy mogą oni uzyskać w umowie o zrzeczenie się zachowku jakąś korzyść majątkową?

Odpowiedź nie jest oczywista bowiem nauka prawa stoi na stanowisku, że umowa o zrzeczenie się dziedziczenia (a więc również analogicznie zrzeczenie się samego tylko zachowku) jest umową nieodpłatną. Jednakże nie stoi to samo w sobie na przeszkodzie do zawarcia powiązanej z umową o zrzeczenie się zachowku innej umowy uzależnionej od skutecznego zrzeczenia się zachowku przez spadkobiercę. Wówczas na podstawie tej drugiej umowy osoba zrzekająca się zachowku może otrzymać swoistą rekompensatę za utratę swojego ustawowego uprawnienia.

A co do spalonego, odpowiedź jest równie prosta. Spalony to jedna z zasad gry w piłkę nożną uregulowana w art. 11 Przepisów Gry stanowionych przez IFAB.

Michał Białkowski

Bądź pierwszym, który skomentuje

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *